Przytarczyce to gruczoły – jak sugeruje sama ich nazwa – zlokalizowane w okolicy tarczycy. Ich zadaniem jest utrzymanie stałego stężenia wapnia w surowicy krwi, poprzez produkcję hormonu zwanego parathormonem (PTH), który działa na kości, nerki oraz jelita i zwiększa stężenie wapnia we krwi. Wapń jest niezbędnym do życia pierwiastkiem, a jego stężenie w organizmie jest ściśle kontrolowane i utrzymywane na odpowiednim poziomie.
Nie każdy nadmiar PTH musi oznaczać chorobę przytarczyc. Gdy stężenie wapnia w surowicy jest małe (np. w następstwie niedoboru witaminy D), przytarczyce zwiększają wydzielanie PTH, i tym samym normalizują stężenie wapnia. Mimo że taką sytuację nazywamy wtórną nadczynnością przytarczyc, to trudno postrzegać ten stan jako chorobę przytarczyc. Wręcz przeciwnie, jest to objaw zdrowych przytarczyc, które w ten sposób reagują na hipokalcemię i normalizują stężenie wapnia we krwi.
Jeśli parathormon jest wydzielany w nieadekwatnie dużych ilościach mimo dużego lub prawidłowego stężenia wapnia, wówczas należy podejrzewać chorobę przytarczyc (pierwotną lub trzeciorzędową nadczynność przytarczyc).
Najczęściej nadmiernym źródłem wydzielanego PTH jest łagodny, pojedynczy gruczolak przytarczyc. Jest to typowy przypadek pierwotnej nadczynności przytarczyc – nazwa wynika z tego, że przyczyna choroby leży w nich samych. Nadmiar PTH prowadzi do hiperkalcemii, z którą związanych jest większość objawów klinicznych choroby.
Najczęstszą przyczyną wtórnej nadczynności przytarczyc jest niedobór witaminy D, gdyż witamina D zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach. Spowodowany niedoborem witaminy D spadek stężenia wapnia we krwi stymuluje przytarczyce do nadprodukcji hormonu. Uzupełniając niedobory witaminy D, po pewnym czasie następuje powrót stężenia PTH do wartości prawidłowych.
Wtórna nadczynność przytarczyc może wystąpić także u chorych z chorobami przewodu pokarmowego, prowadzącymi do upośledzonego wchłaniania wapnia w jelitach oraz chorobami nerek, w których upośledzone jest usuwanie fosforanów z krwi. Związki te występujące w nadmiarze wiążą wapń powodując zmniejszenie jego stężenia we krwi i tym samym stymulują przytarczyce do produkcji PTH.
Objawy choroby wynikają głównie ze zwiększonego stężenia wapnia. Ich nasilenie determinowane jest zarówno ciężkością hiperkalcemii, jak i dynamiką narastania zaburzeń. Większość objawów jest mało charakterystycznych, co często opóźnia rozpoznanie choroby.
Objawy dotyczą:
– układu moczowego (np. kamica nerkowa, często o charakterze nawracającym, wapnica nerek, zwiększone oddawanie rozcieńczonego moczu);
– układu pokarmowego (np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, dyspepsja, zapalenie trzustki);
– układu kostnego (np. osteoporoza wynika z resorpcyjnego wpływu PTH na kości, a nie hiperkalcemii, guzy brunatne kości);
– układu nerwowego/zaburzeń psychicznych (np. lęk, depresja, zaburzenia emocjonalne);
– ze strony układu mięśniowego i sercowego (np. osłabienie, nadciśnienie tętnicze).
Najtrudniej jest zlokalizować chorą przytarczycę, gdyż zazwyczaj jest ona mała (często mniejsza niż 1cm) i może być położona w różnych częściach szyi i klatki piersiowej. W poszukiwaniu choroby duże znaczenie ma badanie USG tarczycy oraz scyntygrafia przytarczyc. Jednakże nie zawsze udaje się umiejscowić chorą przytarczycę. Leczeniem z wyboru jest leczenie operacyjne. Gdy chirurg usunie chorą przytarczycę, choroba mija i pacjent jest wyleczony. Nie zawsze jednak operacja jest skuteczna i wówczas choroba ma charakter przetrwały lub nawracający.
W przypadku nieskuteczności zabiegu bądź niemożności przeprowadzenia operacji, prowadzi się leczenie zachowawcze, które skupia się:
– na właściwym nawadnianiu chorego (hiperkalcemia sprzyja odwodnieniu),
– stosowaniu kalcymimetyków oraz bisfosfonianów
Mimo stosowania leków, nie zawsze udaje się znormalizować stężenie wapnia i zniwelować jego następstwa (np. kamica nerkowa, osteoporoza).
Pacjenci z pierwotną nadczynnością przytarczyc powinni pozostawać pod stałą opieką endokrynologa. Lekarze Kliniki Endokrynologii i Chorób Metabolicznych ICZMP w Łodzi mają bardzo duże doświadczenie w leczeniu chorych z pierwotną nadczynnością przytarczyc. Pożądane jest szczególnie doświadczenie w ultrasonograficznej i biopsyjnej identyfikacji zmian podejrzanych o gruczolak przytarczyc wydzielający PTH. Diagnostykę i leczenie prowadzone w warunkach ambulatoryjnych (poradnia endokrynologiczna ICZMP) uzupełnia się pobytami na oddziale (hospitalizacja w Klinice Endokrynologii i Chorób Metabolicznych ICZMP). Pacjentów szukających pomocy prosimy o kontakt z rejestracją poradni (konieczne jest posiadanie skierowania do poradni endokrynologicznej).